Ayrı-seçkilik, müəyyən əlamətə malik olduğuna görə ayrı-ayrı şəxslərə və ya bir qrup şəxsə oxşar vəziyyətdə olan digər insanlara nisbətən daha əlverişsiz rəftar nümayiş etdirildiyi zaman meydana çıxır.

Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır.

Heç kəsə müəyyən əlamətlərə malik olduğuna görə zərər vurula bilməz, güzəştlər və ya imtiyazlar verilə bilməz, yaxud güzəştlərin və ya imtiyazların verilməsindən imtina oluna bilməz.

Bu hüquq şəxslərin milli qanunvericiklə nəzərdə tutulmuş hüquqlarından, dövlət orqanlarının vəzifələrindən irəli gələn hüquqlardan istifadə zamanı, həmçinin, belə orqanlar tərəfindən diskresion səlahiyyətlər həyata keçirilərkən şəxslərin ayrı-seçkiliyə məruz qalmamasını ehtiva edir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsi bərabərlik prinsipini təsbit etməklə yanaşı ayrı- seçkiliyin ən çox yol verildiyi əlamətləri də sadalamış və həmin əlamətlərə görə bərabərlik prinsipinin pozulmasını qadağan etmişdir. Konstitusiya hər kəsin heç bir ayrı-seçkiliyə məruz qalmadan bərabər hüquqlarının həyata keçirilməsinə təminat verir.

Ayrı-seçkiliyin qadağasına dair müddəalar “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının (1950) 14-cü maddəsində, Konvensiyanın 12 saylı Protokolunda, “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 26-cı maddəsində, "İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında" Konvensiya (1965-ci il), "Qadınlara qarşı ayrı - seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında" Konvensiya (1979-cu il) və s. beynəlxalq aktlarda öz əksini tapmışdır.

Hər kəsin azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququ var. Heç kəs qanunla müəyyən olunmuş hallardan və qaydadan başqa azadlıqdan məhrum edilə bilməz.

Azadlıq hüququ şəxsin fiziki azadlığını nəzərdə tutur və onun məqsədi heç kimin özbaşına azadlıqdan məhrum edilməməsini təmin etməkdir. Azadlıq hüququ yalnız qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada tutulma, həbsəalma və ya azadlıqdan məhrumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. Şəxsin həbsdə saxlanılmasına, habelə tibb və ya tərbiyə müəssisəsinə məcburi yerləşdirilməsinə yalnız məhkəmə qərarı əsasında yol verilir.

Azadlıqdan məhrum edilmə zamanı, ümumi hüquqi müəyyənlik prinsipinin, proporsionallıq prinsipinin təmin edilməsi, həmçinin əsassızlığın yolverlməzliyi xüsusi ilə vacib nəzərə alınmalı amillərdir.

Azadlıq hüququ müharibə, hərbi vəziyyət və fövqəladə vəziyyət, habelə səfərbərlik elan edilərkən Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq öhdəliklərini nəzərə almaq şərti ilə qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan məlumat verilir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 28-ci maddəsi, AR Cinayət Prosessual Məcəlləsinin 14 və 15-ci maddələri, həmçinin, “İnsan hüquqları və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyanın 5-ci, “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 9-cu maddəsi və digər sənədlər azadlıq hüququnu əks etdirir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 45-ci maddəsinə, əsasən, hər kəsin ana dilindən istifadə etmək hüququ vardır. Hər kəsin istədiyi dildə tərbiyə və təhsil almaq, yaradıcılıqla məşğul olmaq hüququ vardır. Heç kəs ana dilindən istifadə hüququndan məhrum edilə bilməz. Ana dili hər bir xalqın və cəmiyyətin mövcudluğunu təsdiq edən əsas faktordur. Ana dili hər bir xalqın milli sərvəti, varlığının təsdiqi, həmçinin milli kimliyidir. Millətin dili, əlifbası onun millət olaraq formalaşmasında vacib şərtlərdən biri kimi qəbul edilir. Ana dili milli mənsubiyyətin müəyyən edilməsində müstəsna rol oynayır. Dil şəxsin aid olduğu etnosun sahib olduğu mədəni və mənəvi dəyərləri və psixologiyanı mənimsəməyə birbaşa kömək edir.

Konstitusiyanın 21-ci maddəsinə, əsasən, Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin inkişafını təmin edir. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq işlədilməsini öz müstəqil dövlətçiliyinin başlıca əlamətlərindən biri sayır, onun tətbiqi, qorunması və inkişaf etdirilməsi qayğısına qalır, dünya azərbaycanlılarının Azərbaycan dili ilə bağlı milli-mədəni özünüifadə ehtiyaclarının ödənilməsi üçün zəmin yaradır. Qeyd etmək zəruridir ki, Konstitusiyanın 21-ci maddəsində dövlət dili dedikdə Azərbaycan dili nəzərdə tutulduğu halda, 45-ci maddəyə münasibətdə, eləcə də ümumilikdə qanunvericilikdə ana dili anlayışı açıqlanmır. Belə ki, ana dili şəxsin tərbiyə aldığı və həmin dili özü üçün ünsiyyət vasitəsi hesab etdiyi dildir. Şəxs Azərbaycan vətəndaşı olmasına baxmayaraq, ingilis və ya rus dilində tərbiyə alırsa, gündəlik həyatında, təhsilində və ya yaradıcılıqında həmin dildən istifadə edirsə, bu onun ana dili hesab edilir.

Azad sahibkarlıq hüququ özəl subyektlər tərəfindən qanunla qadağan edilməmiş istənilən sahibkarlıq fəaliyyəti növü ilə məşğul olmaq imkanıdır. Belə imkanın həyata keçirilməsi yalnız hökumətin minimal nəzarəti ilə (ictimai maraqların qorunması və milli iqtisadiyyatın tarazlığının təmin edilməsi üçün zəruri olan tənzimləmədən kənar) səciyyələnən, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslərlə mənfəət uğrunda azad rəqabət aparmaq şəraiti yaradan iqtisadi sistem çərçivəsində mümkündür.

Azad sahibkarlıq sistemi iş tapmaqda, biznes qurmaqda və investisiya seçimində rəqabət və seçim imkanı verir. Azad sahibkarlığın əsas xüsusiyyəti isə ilk növbədə, sahibkarların və işçilərin pul qazanmaq qabiliyyətidir.

Azad sahibkarlığın təməlində beş əsas prinsip durur: insanların biznesi seçmək azadlığı, xüsusi mülkiyyət hüququ, təşviq kimi mənfəət (gəlir), rəqabət və istehlakçıların suverenliyi.

Hər kəs öz imkanlarından, qabiliyyətindən və əmlakından sərbəst istifadə edərək təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə azad sahibkarlıq fəaliyyəti və ya qanunla qadağan edilməmiş digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul ola bilər.

Ailə həyatına hörmət hüququ ailənin dövlətin himayəsində olmasına əsaslanır. Heç kimin şəxsi və ailə həyatına özbaşınalıqla və yaxud qeyri-qanuni müdaxilə,həmçinin, ləyaqəti və nüfuzuna qeyri-qanuni qəsd edilə bilməz. Belə ki, ailə münasibətləri onun üzvlərinin qarşılıqlı, onlara xas olan əlaqələr əsasında qurulması, ailənin işinə hər hansı şəxsin qarışmasının yolverilməzliyini şərtləndirir.

Eyni zamanda ailə münasibətlərinin hüquqi tənzimi qadınla kişinin nikahının könüllülüyü, ər-arvadın hüquq bərabərliyi, ailədaxili məsələlərin qarşılıqlı razılıq əsasında həll olunması, uşaqların ailə tərbiyəsinin üstünlüyü, onların rifahına və inkişafına qayğı, ailənin yetkinlik yaşına çatmayan və əmək qabiliyyəti olmayan üzvlərinin hüquq və mənafelərinin müdafiəsinin təmin olunması prinsiplərinə uyğun həyata keçirilməlidir.

Bununla yanaşı, birgə yaşamaq hüququ ailə həyatının mühüm tərkib hissəsini təşkil edərək ailə üzvlərinin birlikdə olmaqdan faydalanmasına imkan yaradır, uşaq ilə valideyinləri arasında ailə həyatı təşkil edən bağlılıq əlaqəsini möhkəmləndirir.

Ailə həyatına hörmət hüququ sadəcə olaraq ailə qurmaq arzusunun müdafiə edilməsini təmin etmir, o, ailənin və ya ən azı potensial ailə münasibətlərinin, məsələn nikahdan kənar doğulmuş uşaqla onun bioloji atası arasında münasibətlərin, yaxud ailə həyatı hələ tam formalaşmasa belə, həqiqi nikahdan irəli gələn münasibətlərin, yaxud ata ilə onun qanuni övladı arasında münasibətlərin mövcudluğunu nəzərdə tutur.

Ailə həyatına hörmət hüququ Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 17-ci maddəsində, “İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 8-ci maddəsində, “Mülki və Siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın (1966-cı il) 17-ci maddəsində və Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsində təsbit edilmişdir.