Hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır.Bu hüququn məqsədi fərdlərin şəxsi və ailə həyatını dövlət orqanlarının qanunsuz müdaxiləsindən qorumaqdır.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına görə hər kəsin şəxsi və ailə həyatının sirrini saxlamaq hüququ vardır.  İnsan hüquqları üzrə Avropa məhkəməsinin formalaşdırdığı presedentə əsasən şəxsi həyat anlayışına şəxsin fiziki və mənəvi toxunulmazlığını, şəxsin fiziki və sosial kimliyinin aspektlərini, şəxsin foto və videolarına hüququnu, şəxsin reputasiyasını (nüfuzunu), genetik mənada valideyn olub-olmamaq seçiminə hörmət olunması hüququnu, ictimai yerdə şəxsin dayandırılıb axtarılmasından müdafiə hüququ və s. şamil etmək olar.

Ailə həyatının dairəsinə isə nikaha əsaslanan münasibətlər ilə yanaşı faktiki ailə həyatını təşkil edən münasibətlər, o cümlədən, nikahdankənar doğulmuş övladlarla, bacı-qardaşla, nəvələrlə nənə-baba arasında olan münasibətlər daxildir.

Hər kəsin yazışma, telefon danışıqları, poçt, teleqraf və digər rabitə vasitələri ilə ötürülən məlumatın sirrini saxlamaq hüququna dövlət təminat verir. Burada şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatlar dedikdə insanın ictimai və ya xidməti fəaliyyəti ilə əlaqədar olmayan elə məlumatlar başa düşülür ki, şəxs, şərəf və ləyaqəti alçaldan və ya ləkələyən olub-olmamasından asılı olmayaraq onların kənar şəxslərə məlum olmasını istəmir.

Qanunla nəzərdə tutulan hallardan başqa, şəxsi və ailə həyatına müdaxilə etmək qadağandır. Hər kəsin şəxsi və ailə həyatına qanunsuz müdaxilədən müdafiə hüququ vardır.

Milli təhlükəsizlik və ictimai asayiş, ölkənin iqtisadi rifah maraqları naminə, iğtişaşın və ya cinayətin qarşısını almaq üçün sağlamlığı yaxud mənəviyyatı mühafizə etmək üçün və ya digər şəxslərin hüquq və azadlıqlarını müdafiə etmək məqsədilə qanunla nəzərdə tutulmuş və demokratik cəmiyyətdə zəruri olan hallar istisna olmaqla, dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən bu hüququn həyata keçirilməsinə mane olmağa yol verilmir. Şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin, video və foto çəkiliş materiallarının, səs yazılarının yayılması, habelə satılması və ya başqasına verilməsi, qanunsuz toplanılması cinayət məsuliyətinə səbəb olur.

Şəxsi toxunulmazlıq hüququ Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 32-ci maddəsi , Cinayət Məcəlləsinin 156-cı maddəsi, həmçinin “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 8-ci maddəsi və ilə qorunur.

Şəxsi həyata hörmət hüququ ən əhəmiyyətli hüquqlardan hesab edilir və hər kəsin şəxsi toxunulmazlıq hüququ olaraq başa düşülür. Şəxsi həyata hörmət hüququ: 1. şəxsin fiziki, psixoloji və ya mənəvi toxunulmazlığı; 2. şəxsi həyatın gizli qalmalı olan aspektləri; 3. şəxsin identikliyi kimi üç kateqoriyada özünü təzahür etdirir.

Şəxsi həyata hörmət hüququnun tərkib elementi olan şəxsin fiziki və mənəvi toxunulmazlığı şəxsə qarşı fiziki zorakılıq və mənəvi-psixoloji təzyiq hallarının yolverilməzliyini əhatə etməklə dövlətlərin vətəndaşlar qarşısında öhdəliyi kimi meydana çıxır.

Hər kəsin şəxsi həyatının sirrini saxlamaq hüququ şəxsi həyatın gizli qalmalı olan aspektlərini ehtiva edir. Şəxsin nüfuzunun qorunması şəxsi həyata hörmət hüququnun tərkib hissəsi olaraq qorunur.

Şəxsin adı, soyadı, valideyinlərinin kimliyi və şəxsin öz mənşəyini öyrənmək, fərdi məlumatlara sahib olmaq və şəxsiyyət sənədlərinə malik olmaq hüququ şəxsi identikliyin tərkib hissəsi hesab olunur.

Şəxsi və ailə həyatının sirri olan məlumatların, belə məlumatları əks etdirən sənədlərin, video və foto çəkilişi materiallarının, səs yazılarının yayılması, habelə satılması və ya başqasına verilməsi, qanunsuz toplanılması böyük ictimai təhlükə törətməyən cinayət əməli hesab olunur.

Şəxsi həyata hörmət hüququ: Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 32-ci maddəsində, “İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının (1950-ci il) 8-ci maddəsində, “Mülki və Siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın (1966-cı il) 17-ci maddəsində, Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsinin 156-cı maddəsində, “Fərdi məlumatlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda təsbit edilmişdir.

Bu hüquq vətəndaşa dövlət orqanlarına və yerli özünüidarəetmə orqanlarına seçkilərdə iştirak etmək üçün dövlət tərəfindən təminat verilən, aktiv və passiv seçki hüququ vasitəsilə həyata keçirilən imkandır.

Aktiv seçki hüququ vətəndaşların dövlət başçısının və dövlətin nümayəndəli orqanlarının (parlament, bələdiyyə və s.) seçkilərində seçici kimi iştirak edərək səsverməsindən ibarətdir. Səsvermə zamanı seçici birbaşa olaraq namizədlərin (namizədlər siyahısının) “lehinə” və ya “əleyhinə” səs verir. Səsvermədə iştirak etmək könüllüdür və seçicinin vətəndaş vicdanı məsələsidir. Bu gün dünyanın bir çox ölkələrində peşəsindən, sosial vəziyyətindən, təhsilindən və s. asılı olmayaraq bütün yetkinlik yaşına çatmış vətəndaşlar aktiv səsvermə hüququna malikdirlər. Bəzi dövlətlərdə aktiv səsvermə hüququna məhdudiyyətlər var (məsələn, yaş həddi: Yunanıstanda - 20 yaş; Malayziya, Boliviya – 21 yaş; Taylandda, Küveytdə - təhsil senzi; Estoniyada, Botsvanada - oturaqlıq senzi və s.).

Aktiv seçki hüququ vətəndaşın ən mühüm siyasi hüquqlarından biridir. Bununla belə, mütləq deyil. 1966-cı il Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktın 25-ci maddəsi onun həyata keçirilməsinə ayrı-seçkiliyə yol verməmək və ya əsassız olmamaq şərtilə məhdudiyyətlərin müəyyən edilməsi imkanını xüsusi olaraq qeyd edir. Bundan əlavə, bu beynəlxalq sənəd aktiv seçki hüququnun əsas prinsiplərini nəzərdə tutur: bərabərlik, gizlilik, azad iradə ifadəsi. Bu prinsiplər 1948-ci il Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin 21-ci maddəsinin 3-cü bəndində də təsbit edilmişdir. “İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 1-ci Prokolunun 3-cü maddəsinə müvafiq olaraq dövlətlər öz üzərinə ağlabatan müntəzəmliklə gizli səsvermə yolu ilə qanunvericilik orqanlarına azad seçkilər keçirmək öhdəliyi götürürlər.

Passiv seçki hüququ - şəxsin parlamentə, yerli özünüidarəetmə orqanına və seçkili dövlət vəzifəsinə (respublikanın prezidenti) seçilmək imkanıdır. Passiv seçki hüququnun əsasları dövlətlərin konstitusiyaları ilə, daha ətraflı isə seçki məcəllələri, prezidentinin seçkiləri, parlament seçkiləri haqqında və s. qanunlarla tənzimlənir. Passiv seçki hüququ əldə etmək üçün aktiv seçki hüququna nisbətən daha yüksək yaş həddi müəyyən edilir.

Sosial təminat hüququ qüsurlu doğulma, xəstəlik, müəyyən yaş həddinə çatma və s. səbəblərlə əlaqədar yaşayışını normal səviyyədə təmin edə bilməyən cəmiyyət üzvünə müxtəlif formalarda yardım, qayğı və müalicə göstərilməklə, ehtiyaclarının qarşılanmasını ehtiva edir. Konstitusiya hər bir şəxsin sosial təminat hüququnu tanımaqla yanaşı, həmin hüququn maneəsiz həyata keçirilməsi üçün zəruri şərait yaratmağı ailənin, dövlətin vəzifəsi kimi müəyyən edir, cəmiyyətin bu sahədə təşəbbüslərini dəstəkləyir. 

Yardıma möhtac olanlara kömək etmək ilk növbədə onların ailə üzvlərinin borcudur. Ailə qanunvericiliyi digər məsələlərlə yanaşı, ailə üzvlərinin ailə qarşısında qarşılıqlı yardım və məsuliyyətini də nəzərdə tutur.

Ər-arvad ailədə öz münasibətlərini qarşılıqlı yardım və hörmət hissi əsasında qurmalı, ailənin möhkəmləndirilməsi və rifahı üçün birgə fəaliyyət göstərməli, övladlarının inkişafı üçün əlverişli şərait yaratmalı və onların sağlamlığının qayğısına qalmalıdırlar. Valideynlər əmək qabiliyyəti olmayan və maddi yardıma ehtiyacı olan yetkinlik yaşına çatmış övladlarını saxlamağa borcludurlar. Əmək qabiliyyəti olan yetkinlik yaşına çatmış övladlar maddi yardıma ehtiyac duyan əmək qabiliyyəti olmayan valideynlərini saxlamağa və onlara qayğı göstərməyə borcludurlar.

 Hər kəs qanunla müəyyən edilmiş yaş həddinə çatdıqda, xəstəliyinə, əlilliyinə, ailə başçısını itirdiyinə, əmək qabiliyyətini itirdiyinə, işsizliyə görə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər hallarda sosial təminat hüququna malikdir. Sosial təminat hüququnun qeyd olunan halları bitmiş siyahını əks etdirmir və qanunla müəyyən edilən digər hallarda da sosial təminat təqdim oluna bilər.

Sosial təminatın ən geniş istifadə olunan forması təqaüd və sosial müavinətlərdir. Əmək pensiyası “Əmək pensiyaları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda nəzərdə tutulmuş qayda və şərtlərlə müəyyən edilən və məcburi dövlət sosial sığortaolunanların onlara əmək pensiyası təyin olunduqdan əvvəl aldıqları əməkhaqqı və digər gəlirlərin, yaxud sığortaolunanların ölümü ilə əlaqədar onların ailə üzvlərinin itirdikləri gəlirlərin kompensasiyası məqsədilə vətəndaşlara aylıq pul ödənişidir.

Sosial müavinətlər “Sosial müavinətlər haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş qaydada ayrı-ayrı kateqoriyadan olan şəxslərə sosial yardım göstərilməsi məqsədilə aylıq və ya birdəfəlik ödənilən pul vəsaitidir.

Təqaüdlərin və sosial müavinətlərin minimum məbləği qanunla müəyyən edilir.

Dövlət xeyriyyəçilik fəaliyyətinin, könüllü sosial sığortanın və sosial təminatın başqa növlərinin inkişafı üçün imkanlar yaradır.

Sosial təminat hüququ “İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 9 və 10-cu-maddələrində, Avropa Sosial Xartiyasının 12, 13, 23 və 27-ci maddələrində, həmçinin Beynəlxalq Əmək Təşkilatının müvafiq sənədlərində öz əksini tapmışdır.

Sağlam ətraf mühitdə (insanın fəaliyyətindən asılı olmayaraq onu əhatə edən canlı və cansız təbiətin məcmusu) yaşamaq hüququ hər kəsin sağlam ətraf təbii mühitdə beynəlxalq və dövlət standartlarına cavab verən şəraitdə yaşamasının real imkanı olmaqla, insanların ekoloji əhəmiyyətli qərarların hazırlanması, müzakirəsi və qəbulunda iştirakını, onların həyata keçirilməsinə nəzarəti, lazımi ekoloji məlumatın alınmasını, ekoloji hüquqpozma ilə əlaqədar sağlamlıqlarına və əmlaklarına vurulmuş zərərin əvəzini almaq hüququnu ehtiva edir.

Hər kəs həyatı və sağlamlığı üçün əlverişli ətraf mühitin olması, onun vəziyyəti və vəziyyətinin yaxşılaşdırılması barədə tədbirlər haqqında dəqiq məlumat almaq, ətraf mühitin mühafizəsi haqqında qanunvericiliyin pozulması nəticəsində onların sağlamlığına və əmlakına vurulan zərərə görə ödənc almaq, sağlamlıq və həyat üçün əlverişli olan ətraf təbii mühitdə yaşamaq, müəyyən edilmiş qaydada təbii resurslardan istifadə etmək, onların mühafizəsi və bərpası üzrə tədbirlər həyata keçirmək, ətraf mühitin mühafizəsində və sağlamlaşdırılmasında iştirak etmək, qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada ətraf mühitin mühafizəsinə aid yığıncaqlarda, mitinqlərdə, piketlərdə, yürüşlərdə və nümayişlərdə, referendumlarda iştirak etmək, ətraf mühitin mühafizəsinə dair dövlət hakimiyyəti orqanlarına və təşkilatlarına müraciət etmək, ictimai ekoloji ekspertiza haqqında təkliflər vermək, insan həyatına və ətraf mühitə mənfi təsir göstərən müəssisələrin, qurğuların və başqa ekoloji zərərli obyektlərin yerləşdirilməsi, tikintisi, yenidən qurulması və istismara verilməsi haqqında qərarların inzibati və ya məhkəmə qaydasında ləğv edilməsini və həmçinin, fiziki və hüquqi şəxslərin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasını, müvəqqəti dayandırılmasını və hüquqi şəxslərin ləğv edilməsini tələb etmək, ətraf mühitin mühafizəsi haqqında qanunvericiliyin pozulması nəticəsində təqsirkar təşkilatların, vəzifəli şəxslərin və vətəndaşların məsuliyyətə cəlb edilməsi barədə müvafiq orqanlar və məhkəmələr qarşısında iddialar qaldırmaq, qanunvericilikdə nəzərdə tutulan başqa hüquqlarını müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirmək hüququna malikdir.

 Ətraf mühiti qorumaq hər bir kəsin vəzifəsidir. Heç kəs ətraf mühitə, təbii ehtiyatlara qanunla müəyyən edilmiş hədlərdən artıq təhlükə törədə və ya zərər vura bilməz.

Dövlət ekoloji tarazlığın saxlanılmasına, yabanı bitkilərin və vəhşi heyvanların qanunla müəyyən edilmiş növlərinin qorunmasına təminat verir, təbii resursların istifadəsini, bərpasını və mühafizəsini (ətraf mühitdə təbii mövcud olan maddi varlıqların ilkin kəmiyyət və keyfiyyətcə dəyişmələrə yol verilməməsi, qorunub saxlanması) tənzimləyir. Bu məqsədlə dövlət proqramları tərtib edilir, təbii resursların kadastrı, monitorinqi və uçotu aparılır.

Sağlam ətraf mühit hüququ insan hüquqlarına və iqlim dəyişikliyinə beynəlxalq yanaşmanın əsasını təşkil edir. Bu hüquq “İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 12-ci maddəsində, “Avropanın canlı təbiətinin və təbii mühitinin qorunması haqqında” 1999-cu il Konvensiyasında, 1972-ci il Stokholm Bəyannaməsində, 1992-ci il Rio Bəyannaməsində və Qlobal Ətraf Mühit Paktında öz əksini tapmışdır.

Sağlamlıq – insanın təkcə xəstəlik və fiziki qüsurlara malik olmaması deyil, həm də fiziki, ruhi və sosial rifahıdır. Sağlamlığın qorunması hər bir insanın fiziki, psixi sağlamlığının qorunması və möhkəmləndirilməsinə, onun uzunömürlü fəal həyatına, sağlamlığını itirdiyi hallarda ona tibbi yardımın göstərilməsinə yönəldilmiş siyasi, iqtisadi, hüquqi, sosial, mədəni, elmi, tibbi, sanitar-gigiyena, anti-epidemiya xarakterli tədbirlərin məcmusunu təşkil edir.

Hər kəsin sağlamlığını qorumaq və tibbi yardım almaq hüququ vardır. Vətəndaşların sağlamlığını qorumaq hüququ ətraf mühitin mühafizəsi, əlverişli əmək, məişət, istirahət şəraitinin yaradılması, vətəndaşların sağlamlıq məsələləri ilə əlaqədar tərbiyələndirilməsi və maarifləndirilməsi, keyfiyyətli qida məhsullarının istehsalı və realizasiyası, əhaliyə çatımlı olan tibbi-sosial yardımın təqdim olunması ilə təmin olunur.

Əhalinin sağlamlığının qorunması bu sahədə insan və vətəndaş hüquqlarına dövlət təminatı və bu təminatla bağlı hüquqi və fiziki şəxslərin məsuliyyəti, profilaktik tədbirlərin həyata keçirilməsi, tibbi-sosial yardımın hamı üçün mümkünlüyü, sağlamlığın itirilməsi zamanı vətəndaşların sosial müdafiəsi prinsipləri əsasında həyata keçirilir.

Dövlət müxtəlif mülkiyyət növləri əsasında fəaliyyət göstərən səhiyyənin bütün növlərinin inkişafı üçün zəruri tədbirlər görür, sanitariya-epidemiologiya salamatlığına təminat verir, tibbi sığortanın müxtəlif növləri üçün imkanlar yaradır.

Əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində dövlət siyasətinin əsaslarının müəyyən edilməsi, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi, sağlamlığın qorunması sahəsində dövlət proqramlarının hazırlanması və həyata keçirilməsi, səhiyyə sisteminin təşkili qaydalarının və fəaliyyətinin müəyyənləşdirilməsi, dövlət səhiyyə sisteminin maliyyələşdirilməsi, ətraf mühitin qorunması ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi, icbari tibbi sığorta üzrə sığorta məbləğinin və sığorta haqqının ödənilməsi qaydasının müəyyənləşdirilməsi, əhalinin xüsusi qrupları üçün tibbi-sosial yardım göstərilməsinə təminat verilməsi, dövlət və qeyri-dövlət səhiyyə sistemi müəssisələri arasında sağlam rəqabətə təminat verilməsi, ailənin, valideynlərin və uşaqların mühafizəsi, səhiyyə sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın həyata keçirilməsi, tibb müəssisələrinin akkreditasiyasının həyata keçirilməsi əhalinin sağlamlığının qorunması sahəsində dövlətin vəzifələrini təşkil edir.

Əhalinin sanitariya-epidemioloji salamatlığı Dövlət Sanitariya-Epidemioloji Xidmətin nəzarəti altında bütün hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən gigiyenik, əks-epidemik tədbirlər kompleksini həyata keçirməklə, müvafiq qanunvericiliyə uyğun olaraq təmin edilir.

Vətəndaşların sağlamlığa təsir göstərən amillər haqqında müntəzəm və düzgün məlumat almaq hüququ vardır. İnsanların həyat və sağlamlığı üçün təhlükə törədən faktları və halları gizlədən vəzifəli şəxslər qanunla müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyətə
cəlb edilirlər.

Xəstələndikdə, əmək qabiliyyətini itirdikdə və digər hallarda vətəndaşların tibbi-sosial yardım almaq hüququ vardır. Vətəndaşlar tibbi sığorta sistemindəki tibb
müəs­­sisə­­lərində qanunvericiliyə uyğun olaraq icbari tibbi sığorta əsasında tibbi yardımla təmin edilirlər.

Vətəndaşların tibbi sığortası (icbari və könüllü) Azərbaycan Respublika­sının sığor­ta
qanunvericiliyində müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir. Əhalinin dərman vasitələri ilə təminatı Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

Sağlamlığın qorunması hüququ İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin 25-ci maddəsində, “İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 12-ci maddəsində, Avropa Sosial Xartiyasının 11-ci maddəsində, 2002-ci il noyabr ayının 15-də Brüsseldə qəbul edilmiş “Pasiyentlərin hüquqları haqqında” Avropa Xartiyasında öz əksini tapmışdır.

Şərəf - insanın ictimai və şəxsi davranışı ilə malik olduğu mənəvi-əxlaqi prinsiplərin məcmusu, fərdi mənəvi və etik keyfiyyətlərinin qiymətləndirilməsidir.

Ləyaqət - insanda yüksək mənəvi keyfiyyətləri göstərən xassələrin məcmusu, həmçinin, bu xassələrin dəyərini dərk edən şəxsin özünə qarşı duyduğu ehtiram hissidir. Mənəvi kateqoriya kimi şəxsin öz-özünə hörmətidir.

Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz.

 Hər kəs şərəf və ləyaqətini ləkələyən, həqiqətə uyğun olmayan məlumatların təkzib edilməsini məhkəmə yolu ilə tələb edə bilər. Maraqlı şəxslərin tələbləri üzrə vətəndaşın şərəf və ləyaqətinin müdafiəsinə qanunla onun ölümündən sonra yol verilir. Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi üçün nəinki barələrində həqiqətə uyğun olmayan məlumatlar yayılmış şəxslər, habelə həmin məlumatların təkzib edilməsində öz maraqları olan digər şəxslər (vərəsələr, ailə üzvləri, qohumlar, şərik müəlliflər və s.) də məhkəmədə iddia qaldıra bilərlər.

Şərəf və ləyaqətini ləkələyən məlumatlar yayılmış fiziki şəxsin həmin məlumatların təkzibi ilə yanaşı, onların yayılması nəticəsində vurulmuş zərərin əvəzinin ödənilməsini tələb etmək hüququ vardır.

Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ, həmçinin onu nəzərdə tutur ki, heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya məruz qala bilməz.

İşgəncə - dövlətin vəzifəli şəxsi və ya rəsmi şəxs kimi çıxış edən başqa bir şəxs tərəfindən, yaxud da onların təhriki, xəbərdar olması, yaxud göz yumması ilə hər hansı bir şəxsə ondan və ya başqa şəxsdən məlumat almaq, yaxud onun etirafına nail olmaq, onu və ya başqa şəxsi törətdiyi, yaxud törədilməsində şübhələnilən hərəkətə görə cəzalandırmaq, həmçinin onu və ya başqa şəxsi qorxutmaq və ya məcbur etmək, yaxud hər hansı xarakterli ayrı-seçkiliyə əsaslanan istənilən səbəbə görə qəsdən güclü, fiziki, yaxud mənəvi ağrı və əzab yetirən hərəkətlərdir.

Pis rəftarların işgəncə hesab olunması üçün ağrı və iztirab yetirən əməlin minimum kəskinlik dərəcəsinə çatması tələb olunur. Bu kəskinlik dərəcəsi nisbidir və əməlin davam etmə müddəti, ona məruz qalan şəxsin yaşı, cinsi, sağlamlıq vəziyyəti, həmçinin əməlin məqsədi, motivi, niyyəti, tətbiq edildiyi şəraitdən asılı olaraq müəyyən edilir.

Qeyri-insani rəftar (cəza) – işgəncə səviyyəsinə çatmayan, qəsdən, bir neçə saat ərzində davam edən, fiziki bədən xəsarətləri yetirilməsi, yaxud güclü fiziki, psixi və mənəvi iztirab kimi əməllərdə təzahür edə bilər.

Ləyaqəti alçaldan rəftar (cəza) - insan ləyaqətini aşağı salan, ona hörmətsizliyi nümayiş etdirən, qurbanı qorxu, narahatlıq və natamamlıq hissi keçirməyə məcbur edən, onun fiziki və psixoloji müqavimətini qırmağa qadir olan rəftardır.

Şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ şəxsin özünün könüllü razılığı olmadan heç kəsin üzərində tibbi, elmi və başqa təcrübələr aparıla bilməməsini də əhatə edir.

İşgəncələrin qadağan olunması İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin 5-ci maddəsində, “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 7 və 10-cu maddələrində, “İnsan hüquqları və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 3-cü maddəsində, “İşgəncələrin və digər qəddar, qeyri-insani, yaxud insan ləyaqətini alçaldan davranış və cəzanın qadağan olunması haqqında” BMT Konvensiyasında öz əksini tapmışdır. 

Hər kəsin başqaları ilə birlikdə sərbəst toplaşmaq azadlığı vardır. Hər kəsin başqaları ilə birlikdə müvafiq dövlət orqanlarını qabaqcadan xəbərdar etməklə, ictimai qaydanı və ya ictimai əxlaqı pozmamaq şərtilə, dinc, silahsız yığışmaq, yığıncaqlar, mitinqlər, nümayişlər, küçə yürüşləri keçirmək, piketlər düzəltmək hüququ vardır. Həmin azadlığın həyata keçirilməsi və məhdudlaşdırılması “Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilir.

Dövlət sərbəst toplaşmaq azadlığının həyata keçirilməsini təmin edir və “Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun təşkil edilən toplantıların dinc və silahsız keçməsi üçün müvafiq tədbirlər görür.

Toplantının təhlükəsizliyini təmin etmək dövlətin vəzifəsidir. Toplantının təşkilatçıları dövlət tərəfindən təmin olunan təhlükəsizlik tədbirləri hüdudlarından çıxan toplantının təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə əlavə polis qüvvələrinin cəlb olunması barədə müraciət edə bilərlər. 

Şəxslər toplantıda könüllü iştirak edirlər. Heç kəs toplantıda iştirak etməyə məcbur edilə bilməz. Kimisə toplantıda iştirak etməyə məcbur edən şəxslər Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq toplantı zamanı iştirakçıların şifahi və yazılı fikir və söz azadlığı vardır. Bu azadlığın həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq hüquq normalarına uyğun məhdudlaşdırıla bilər.

Toplantı zamanı iştirakçılar ictimai qaydanın qorunmasına köməklik göstərməli və təşkilatçıların, habelə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı nümayəndələrinin qanuni tələblərinə əməl etmək üçün bütün mövcud imkanlardan istifadə etməlidirlər.

Qanuna uyğun keçirilən toplantının iştirakçısı həmin toplantıda iştirak etməsinə görə sonradan hüquqi məsuliyyətə cəlb edilə bilməz. Yalnız hüquq pozuntusuna yol vermiş bu Qanuna uyğun keçirilən toplantının iştirakçıları hüquqi məsuliyyətə cəlb edilə bilərlər. Dinc toplantı qeyri-dinc toplantıya çevrildiyi halda hüquq pozuntusu törətməyən toplantı iştirakçısı, habelə toplantının dinc olmadığından qabaqcadan xəbərdar olmamış toplantı iştirakçısı yalnız həmin toplantıda iştirak etdiyinə görə məsuliyyətə cəlb edilə bilməz.

Toplantı iştirakçılarının odlu və ya soyuq silah, habelə insanların həyat və sağlamlığı üçün təhlükə yarada bilən və ya əmlaka zərər vura bilən daş-kəsək, şüşə və taxta parçaları, dəyənəklər, bədən xəsarəti yetirmək üçün xüsusi düzəldilmiş əşyalar, partlayıcı maddələr və ya pirotexnika məmulatı, güclü təsir edən, zəhərli, tez alışan və ya aşındırıcı maddələr, radioaktiv materiallar gəzdirməsi qadağandır.

Sərbəst toplaşmaq azadlığı “İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə”nin 20-ci maddəsində, “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt”ın 21-ci maddəsində, “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 11-ci maddəsində öz əksini tapmışdır.

Sığınacaq təqiblərə məruz qalan, öz ölkəsindən başqa dövlətə gəlmiş və öz ölkələrinə qayıtmaq istəməyən və ya bundan ehtiyat edən şəxslərə verilmiş hüquqi müdafiədir. Siyasi sığınacağı öz ölkəsində müəyyən səbəblərə görə təqiblərə məruz qalmış və ya təzyiqlərlə üzləşən şəxsin başqa ölkədə yaşamasına və işləməsinə imkan verən hüquq kimi nəzərdən keçirmək olar.

Siyasi sığınacaq əsasən milli, irqi, dini, siyasi baxışlarına və sosial mənsubiyyətinə görə öz ölkələrində təqibə məruz qalmış əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə verilir.

Siyasi sığınacaq almaq istəyən şəxslərə siyasi sığınacağın verilməsi irqi; dini; milli-etnik; müəyyən sosial qrupa mənsubluq; siyasi fikir və ya siyasi fəaliyyətlə bağlı təqib olunmadan asılıdır.

Hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə siyasi sığınacaq verir.

Siyasi əqidəsinə görə, habelə Azərbaycan Respublikasında cinayət sayılmayan əmələ görə təqib edilən şəxslərin başqa dövlətə verilməsinə yol verilmir.

Siyasi sığınacağın iki formasına rast gəlmək olar: ərazi və diplomatik sığınacaq.

Siyasi sığınacaq hüququ 1967-ci il tarixli “Ərazi sığınacağı haqqında Bəyannamə” ilə tənzimlənir. Ərazi sığınacağı dedikdə, bu və ya digər səbəbdən təqib olunan şəxsin başqa ölkənin ərazisində müdafiə olunmasıdır. BMT Baş Məclisinin 2312 saylı (XXII) 14 dekabr 1967-ci il tarixli qətnaməsi ilə “Ərazi Sığınacağı haqqında Bəyannamə” qəbul edilmişdir.

Diplomatik sığınacaq hüququ isə təqib olunan şəxslərin səfirlik və konsulluqların binalarında himayəyə götürülməsidir. Diplomatik sığınacaq hüququ 1961-ci il Vyana Konvensiyası ilə tənzimlənir.

Dövlət sığınacaq verdiyi şəxsə münasibətdə müəyyən öhdəliklər daşıyır: sığınacaq verilən şəxslər geri verilə bilməz; dövlət sığınacaq verdiyi şəxsə onun hər hansı bir ölkədə hüquqları pozulan zaman diplomatik müdafiə ilə təmin edə bilər; dövlət sığınacaq verdiyi şəxsin fəaliyyətinə görə məsuliyyət daşıyır, yəni o, həmin şəxsin tərk etdiyi dövlətə qarşı zorakılıq aktları törətməsinə yol verməməlidir.

Siyasi sığınacaq hüququ “İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə”nin 14-cü maddəsində, BMT-nin “Qaçqınların statusu haqqında” 28 iyul 1951-ci il tarixli Konvensiyasında öz əksini tapmışdır.