İşgəncə - hər hansı bir şəxsə ondan və ya başqa şəxsdən məlumat almaq, yaxud onun etirafına nail olmaq, onu və ya başqa şəxsi törətdiyi, yaxud törədilməsində şübhələnilən hərəkətə görə cəzalandırmaq, həmçinin onu və a başqa şəxsi qorxutmaq və ya məcbur etmək, yaxud dövlətin vəzifəli və ya rəsmi şəxsi kimi çıxış edən başqa bir şəxs və ya şəxslər tərəfindən, yaxud da onların təhriki və ya bixəbərliyi, yaxud göz yumması ilə hər hansı xarakterli ayrı-seçkiliyə əsaslanan istənilən səbəbə görə qəsdən güclü fiziki yaxud mənəvi əzab yetirən hərəkətlərdir. Bu anlayışa qanuni sanksiyalar nəticəsində törəyən, bu sanksiyaların ayrılmaz tərkib hissəsi kimi olan, yaxud onların təsadüfən doğurduğu ağrı və əzablar daxil edilmir. Beləliklə işgəncənin tərkib elementlərinə əsasən 4 ünsür aiddir: 1) fiziki və ya mənəvi əzaba səbəb olması; 2) qəsdən törədilməsi; 3) xüsusi məqsədinin olması; 4) dövlət vəzifəli şəxslərinin təhriki, xəbərdar olması və ya göz yumması ilə müşahidə olunması.
İşgəncə "çox ciddi və fiziki və mənəvi ağrı və əzablara səbəb olan qəsdən qeyri-insani rəftar" olaraq təyin olunur. Ağrı və əzabın kəskinlik səviyyəsi işgəncə ilə qeyri-insani və alçaldıcı rəftar arasındakı əsas fərqdir. Kəskinlik səviyyəsi qurbanın cinsi, yaşı, sağlamlıq vəziyyəti, həmçinin, əməlin davam etmə müddətindən asılı olaraq müəyyən edilir. İHAM işgəncə kimi tanınan hərəkətlərə fiziki və mənəvi ağrı yetirmə, ailəyə zərər vermə təhdidləri, gözləri bağlı saxlanma və sair əməlləri aid etmişdir.
"Qeyri-insani rəftar" minimal qəddarlıq dərəcəsini keçməli, lakin işgəncə səviyyəsinə çatmamalıdır . Həbs zamanı və ya psixiatrik xəstəyə münasibətdə azadlığın həddindən artıq məhdudlaşdırılması qeyri-insani rəftara bərabər ola bilər.
"Alçaldıcı rəftar" ləyaqəti alçaldan şəraitdə, məsələn, uzun müddət natəmiz və ya çox sıxlıq şəraitdə saxlanmada təzahür edə bilər. Bu cür rəftar qadağan olunmuş fiziki əzab təsirləri ilə yanaşı, natamamlıq hissi və güclü mənəvi əzaba səbəb olur. Təhlükəsizlik səbəbləri ilə əsaslandırılmış olsa belə şəxsi müayinənin ictimai yerlərdə və ya əks cinsin iştirakı insanın ləyaqətinə hörmət edilmədən həyata keçirilməsi, uzun müddət təkadamlıq kamerada saxlanma, tibbi yardımın olmaması və ya ondan imtina edilməsi xüsusilə ruhi xəstələrdə narahatlıq və ya stressə səbəb olarsa alçaldıcı, daha sərt şərtlərdə isə qeyri-insani rəftar hesab oluna bilər.
AR Cinayət məcəlləsində təsbit olunmuş humanizm prinsipinə əsasən cəza və digər cinayət-hüquqi xarakterli tədbirlər işgəncə və ya digər qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan xarakter və ya məqsəd daşıya bilməz.
İşgəncənin qadağan olunması beynəlxalq adət hüququnun bir hissəsinə çevrilmişdir və jus cogens (mütləq) qayda hesab olunur. “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Konvensiyanın 3-cü maddəsi, “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 7-ci maddəsi, “İşgəncələrə və di̇gər qəddar, qeyri̇-i̇nsani̇, yaxud ləyaqəti̇ alçaldan davranış və cəza növləri̇nə qarşı” Konvensi̇ya(1984), “İşgəncənin və qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftarın və ya cəzanın qarşısının alınması haqqında” Avropa Konvensiyası(1987) işgəncə əməli ilə bağlı məsələləri beynəlxalq səviyyədə tənzimləyir.
