Hər kəsin fikir və söz azadlığı vardır. Şəxsin fikrini ifadə etmək azadlığına öz rəyində qalmaq azadlığı və dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən hər hansı maneə olmadan və dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq, məlumat və ideyaları almaq, onları yaymaq azadlığı daxildir. İfadə azadlığı hüququ həmçinin hər bir kəsin özünü ifadə etməsi kimi də başa düşülür.

İfadə azadlığının reallığa çevrilməsində media mühüm rola malikdir. Mətbuat demokratik cəmiyyətin ayrılmaz tərkib hissəsi, onu xarakterizə edən əsas əlamətlərdəndir. Mətbuatın xüsusilə başqalarının nüfuz və hüquqlarına hörmət baxımından müəyyən sərhədləri keçməməli olduğuna baxmayaraq, onun vəzifəsi öhdəlik və məsuliyyətlərinə uyğun olaraq ictimai maraq doğuran bütün məsələlərlə bağlı informasiya və ideyaları yaymaqdır. Mətbuatın vəzifəsi yalnız belə məlumatları və ideyaları yaymaq deyildir. İctimaiyyətin də bu cür informasiya və ideyaları almaq hüququ vardır. Əks təqdirdə mətbuat "ictimai nəzarətçi" kimi mühüm rolunu yerinə yetirə bilməz.

Mətbuatın vəzifəsi öz məsuliyyət və öhdəliklərinə uyğun qaydada siyasi məsələlər və ümumi maraq kəsb edən digər məsələlər barədə məlumat və fikirləri yaymaq olmasına baxmayaraq, mətbuat müəyyən hədləri, xüsusilə başqalarının nüfuz və hüquqlarına aid olan hədləri aşmamalıdır. Həmçinin nəzərə alınmalıdır ki, məqbul olan tənqidin hüdudları fərdi şəxslə müqayisədə ictimai xadim, o cümlədən siyasətçi ilə bağlı daha genişdir. Birincidən fərqli olaraq ictimai və ya siyasi xadim sözlərinin və hərəkətlərinin jurnalistlər və ümumiyyətlə ictimaiyyət tərəfindən yoxlanılmasını qaçılmaz olaraq və bilə-bilə açıq edir və buna görə o, daha böyük dərəcədə dözümlülük nümayiş etdirməlidir.

Hər kəsin fikir və söz azadlığı hüququ fikri ifadə etmək azadlığı, öz fikrində qalmaq hüququ ilə yanaşı, heç kəsin öz fikir və əqidəsini açıqlamağa və ya fikir və əqidəsindən dönməyə məcbur edilməməsini də əhatə edir.

İrqi, milli, dini, sosial və hər hansı digər meyara əsaslanan ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqata və təbliğata yol verilmir.

Fikir və söz azadlığı “Mülki və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktın 19-cu maddəsində, “İnsan hüquqları və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Avropa Konvensiyasının 10-cu maddəsində öz əksini tapmışdır.

“Fövqəladə vəziyyət və sosial xarakterli fövqəladə mühit haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda verilən anlayışa əsasən, fövqəladə vəziyyət Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və bu Qanuna uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının, əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin konstitusion hüquq və azadlıqlarının, habelə mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün hüquqi şəxslərin hüquqlarının və qanuni mənafelərinin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada məhdudlaşdırılmasına və onların üzərinə əlavə vəzifələr qoyulmasına yol verən, eləcə də müvafiq icra hakimiyyəti orqanları və yerli özünüidarə orqanlarının, onların vəzifəli şəxslərinin fəaliyyətini tənzimləyən xüsusi hüquqi rejimdir.

Azərbaycan Respublikasında fövqəladə vəziyyətin hüquqi əsasları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və “Fövqəladə vəziyyət və sosial xarakterli fövqəladə mühit haqqında” Qanunda müəyyən olunmuşdur. Bu rejim təbii fəlakət, texnogen qəza, iri miqyaslı epidemiya, ekoloji böhran və ya ictimai asayişin kütləvi pozulması kimi hallarda elan olunur. Fövqəladə vəziyyət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən elan edilir və bu barədə fərman 24 saat müddətində Milli Məclisin təsdiqinə verilir. 

Fövqəladə vəziyyət rejimi çərçivəsində müvəqqəti məhdudiyyətlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutula bilər Məsələn, nəqliyyat vasitələrinin hərəkətinin məhdudlaşdırılması və onların yoxlanılması,xüsusi rejimli zonaların yaradılması və giriş-çıxış qaydalarının tənzimlənməsi və s. 

Eyni zamanda, fövqəladə vəziyyət dövründə vətəndaşların sərbəst toplaşmaq hüququ, tətil hüququ, azadlıq hüququ, mülkiyyət hüququ, əmək hüququ, mənzil toxunulmazlığı hüququ, məlumat azadlığı və s. hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsi qismən və müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər. Həyata keçirilməsi məhdudlaşdırılan hüquq və azadlıqlar haqqında əhaliyə qabaqcadan məlumat verilir. Bu, həm dövlətin təhlükəsizliyini, həm də əhalinin hüquqlarını balanslaşdırmaq məqsədi daşıyır. 

Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı yerlərində tətbiq edilən fövqəladə vəziyyətin qüvvədə olma müddəti 60 gündən artıq ola bilməz. Fövqəladə vəziyyətin tətbiq edilməsinə səbəb olmuş şərait “Fövqəladə vəziyyət və sosial xarakterli fövqəladə mühit haqqında” Qanunun 6-cı maddəsində təsbit olunmuş  müddət ərzində aradan qaldırıldıqdan sonra müvafiq icra hakimiyyəti orqanı fövqəladə vəziyyəti tam və ya qismən ləğv edir və bu barədə əhaliyə dərhal məlumat verilir. Əgər fövqəladə vəziyyətin tətbiqində nəzərdə tutulan məqsədlərə nail olunmazsa, onun qüvvədə olma müddəti 60 gündən çox olmayan müddətə artırıla bilər.

Mülki Məcəllənin 24-cü maddəsinə əsasən, fiziki şəxs dedikdə, hüquq münasibətlərində öz adından iştirak edən insan fərdi başa düşülür. Fiziki şəxslər kateqoriyasına Azərbaycan Respublikasındakı bütün vətəndaşlar, onun ərazisində daimi yaşayan və ya müvəqqəti qalan əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər daxildir.

Fiziki şəxslər mülki hüquq qabiliyyətinə və mülki hüquq fəaliyyət qabiliyyətinə malikdir. Mülki hüquq qabiliyyəti dedikdə insanın mülki hüquqlara malik olması və mülki hüquq vəzifələri daşımaq qabiliyyəti başa düşülür. Hər bir fiziki şəxsin mülki hüquq qabiliyyəti eyni dərəcədə tanınır. Qanunvericiliyə əsasən, mülki hüquq qabiliyyəti fiziki şəxsin doğulduğu an yaranır, onun xətm olunması isə fiziki şəxsin ölümü ilə baş verir. Fiziki şəxsin ölüm anı onun beyninin fəaliyyətinin dayanması ilə əlaqədardır. Qeyd etmək lazımdır ki, fiziki şəxs hüquq qabiliyyətindən məhrum edilə bilməz. Vərəsə olmaq hüququ isə maya bağlandığı andan əmələ gəlir. Yalnız doğumdan sonra bu hüququn həyata keçirilməsi mümkündür.

Fiziki şəxsin mülki hüquq fəaliyyət qabiliyyəti dedikdə, şəxsin öz hərəkətləri ilə mülki hüquqlar əldə etməsi və həyata keçirməsi, özü üçün mülki vəzifələr yaratması və icra etməsi qabiliyyəti nəzərdə tutulur. Fiziki şəxsin mülki hüquq fəaliyyət qabiliyyəti yetkinlik yaşına çatdıqda tam həcmdə əmələ gəlir. Şəxsin 18 yaşına çatması onun yetkinlik yaşına çatması kimi qəbul edilir. Azyaşlıların, yəni 7 yaşınadək olan yetkinlik yaşına çatmayanların fəaliyyət qabiliyyəti yoxdur. 7 yaşından 18 yaşınadək olan yetkinlik yaşına çatmayanların məhdud fəaliyyət qabiliyyəti vardır.

Mülki Məcəllə yetkinlik yaşına çatmayanların tam fəaliyyət qabiliyyətli sayılmasının emansipasiya qaydasını müəyyən edir. Belə ki, 16 yaşı tamam olmuş yetkinlik yaşına çatmayan şəxslər əmək müqaviləsi üzrə işləyərlərsə və ya valideynlərinin, övladlığa götürənlərin və ya himayəçinin razılığı əsasında sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olarlarsa, tam fəaliyyət qabiliyyətli sayıla bilərlər. Bu halda yuxarıda sadalanan şəxslərin razılığı ilə qəyyumluq və himayəçilik orqanının qərarına əsasən, bu razılıq olmadıqda məhkəmənin qərarı əsasında yetkinlik yaşına çatmayan tam fəaliyyət qabiliyyətli sayılır. Nəzərə almaq lazımdır ki, valideynlər, övladlığa götürənlər və himayəçi tam fəaliyyət qabiliyyətli sayılmış yetkinlik yaşına çatmayanların öhdəliklərinə görə, o cümlədən onun ziyan vurması ilə nəticələnən öhdəliklər üçün məsuliyyət daşımırlar.

On səkkiz yaşına çatanadək nikaha girməyə qanunun yol verdiyi halda, on səkkiz yaşına çatmamış fiziki şəxs nikaha girdiyi vaxtdan tam həcmdə fəaliyyət qabiliyyətini əldə edir. Ailə Məcəlləsinə əsasən üzürlü səbəblər olduqda, nikaha daxil olmaq istəyən və nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişi ilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər. Nikah on səkkiz yaşına çatanadək pozulduğu halda belə nikahın bağlanması nəticəsində əldə edilmiş fəaliyyət qabiliyyəti tam həcmdə saxlanılır. Nikah etibarsız sayıldıqda məhkəmə qərarı əsasında ərin (arvadın) tam fəaliyyət qabiliyyəti itirilə bilər.

Ağıl zəifliyi və ya ruhi xəstəlik nəticəsində öz hərəkətlərinin mənasını başa düşməyən və ya öz hərəkətlərinə rəhbərlik edə bilməyən şəxslərə qəyyumluq təyin edilməklə məhkəmə tərəfindən fəaliyyət qabiliyyəti olmayan sayıla bilər. Bu qəyyum fəaliyyət qabiliyyəti olmayan fiziki şəxsin adından əqdləri bağlayır. Fəaliyyət qabiliyyəti olmayan sayılmış şəxsin bağladığı əqd sonradan həmin qəyyumun razılığı ilə etibarlı hesab edilə bilər.

Əgər fəaliyyət qabiliyyəti olmayan sayılmış şəxs sağalarsa və ya sağlamlıq vəziyyəti xeyli yaxşılaşarsa belə vəziyyətdə məhkəmə onu fəaliyyət qabiliyyətli sayır. Həmçinin məhkəmə qərarı əsasında onun üzərində müəyyənləşdirilmiş qəyyumluq ləğv edilir.

Fiziki şəxs hansı hallarda xəbərsiz itkin düşmüş hesab edilə bilər? Əgər fiziki şəxsin olduğu yer məlum deyildirsə və iki il ərzində o, yaşayış yerində görünməmişsə, maraqlı şəxslərin ərizəsinə əsasən məhkəmə fiziki şəxsi xəbərsiz itkin düşmüş hesab edə bilər.

İtkin düşmə haqqında son məlumatların alındığı günü müəyyənləşdirmək mümkün olmadıqda, xəbərsiz itkin düşmüş sayılma üçün müddətin hesablanması itkin düşmüş haqqında son məlumatların alındığı aydan sonrakı ayın birinci günündən, həmin ayı müəyyənləşdirmək mümkün olmadıqda isə növbəti ilin yanvar ayının 1-dən başlanır.

Xəbərsiz itkin düşmə haqqında məhkəmənin qərarı qanuni qüvvəyə mindikdən sonra həmin şəxsin qanuni vərəsələri xəbərsiz itkin düşmüşün əmlakını etibar olunmuş əmlak kimi idarə etmək, o cümlədən ondan fayda götürmək ixtiyarı əldə edirlər. Bu əmlakdan xəbərsiz itkin düşmüşün öhdəsində olan şəxslərə dolanacaq xərcləri verilir və borclar ödənilir. Xəbərsiz itkin düşmüş fiziki şəxsin qanuni əmlakının daimi idarə edilməsi zərurəti yarandıqda, əgər onun qanuni vərəsələri yoxdursa, məhkəmənin qərarı ilə bu əmlak qəyyumluq və himayəçilik orqanı tərəfindən müəyyənləşdirilən və həmin orqanla bağlanan etibarnamə ilə idarəetmə müqaviləsi əsasında fəaliyyət göstərən şəxsə verilir. Xəbərsiz itkin düşmüş şəxsin əmlakının idarəçisi:

1. İtkin düşmüş şəxsin əmlakı hesabına onun borclarını ödəyir;

2. Əmlakı həmin şəxsin xeyrinə idarə edir;

3. Xəbərsiz itkin düşmüşün öhdəsində olan şəxslərə dolanacaq xərcləri verir.    

Əgər idarəçinin təyin edildiyi gündən üç il keçənədək şəxsin xəbərsiz itkin düşmüş hesab edilməsi haqqında məhkəmə qərarı ləğv edilməzsə və şəxsin ölmüş sayılması haqqında məhkəməyə müraciət edilməzsə, qəyyumluq və himayəçilik orqanı fiziki şəxsin ölmüş sayılması haqqında ərizə ilə məhkəməyə müraciət etməyə borcludur.

Xəbərsiz itkin düşmüş şəxs gəldikdə və ya onun olduğu yer aşkar edildiyi halda məhkəmə onun xəbərsiz itkin düşmüş hesab edilməsi haqqında qərarı, habelə onun əmlakının idarə olunması haqqında qərarı ləğv edir.

Hansı hallarda fiziki şəxs ölmüş elan edilir? Əgər şəxsin yaşayış yerində onun harada olması barədə beş il ərzində məlumat olmazsa, habelə o, ölüm təhlükəsi törədən və ya hansısa bədbəxt hadisədən həlak olduğunu güman etməyə əsas verən şəraitdə xəbərsiz itkin düşərsə və ondan altı ay ərzində xəbər çıxmazsa, o, məhkəmə qaydasında ölmüş elan edilə bilər.

Qeyd olunur ki, hərbi əməliyyatlarla əlaqədar xəbərsiz itkin düşmüş hərbi qulluqçu və ya digər şəxs hərbi əməliyyatların qurtardığı gündən azı iki il keçdikdən sonra məhkəmə qaydasında ölmüş elan edilə bilər. Məhkəmə şəxsin hərbi əməliyyatlarda həlak olduğunu güman etməyə əsas verən halları nəzərə alaraq, onu bu müddət bitməzdən əvvəl, lakin hərbi əməliyyatların qurtardığı gündən altı aydan tez olmayaraq ölmüş elan edə bilər.

Şəxsin ölmüş elan edilməsi haqqında məhkəmə qərarının qanuni qüvvəyə mindiyi gün onun ölüm günü sayılır. Lakin yuxarıda qeyd edilən hallarda məhkəmə şəxsin həlakının güman edildiyi günü onun ölüm günü saya bilər.

Ölmüş elan edilmiş şəxsin gəlməsinin nəticələri müəyyən edilmişdir:

1. Ölmüş elan edilmiş şəxs gəldikdə və ya onun olduğu yer aşkar edildikdə məhkəmə onun ölmüş elan edilməsi barədə qərarı ləğv edir.

2. Nə vaxt gəlməsindən asılı olmayaraq, şəxs onun ölmüş elan edilməsindən sonra əvəzsiz olaraq başqa şəxsə verilmiş əmlakın qalan hissəsinin qaytarılmasını tələb edə bilər.

3. Ölmüş elan edilmiş şəxsin əmlakını əvəzli əldə etmiş şəxs bu əmlakı ona qaytarmağa o halda borcludur ki, əmlakı əldə edərkən onun ölmüş elan edilmiş şəxsin sağ olduğunu bildiyi sübuta yetirilsin.

4. Əgər ölmüş elan edilmiş şəxsin əmlakı dövlətin mədaxilinə keçirilmiş və satılmışdırsa, həmin şəxsin ölmüş elan edilməsi haqqında qərarın ləğvindən sonra əmlakın satışından götürülmüş məbləğ ona qaytarılır.